Moreel leiderschap is moeilijk, niet ingewikkeld

Moeilijk is ‘iets waarvoor je je moet inspannen, wat moeite kost’. Het is ingewikkeld als componenten op de juiste manier moeten worden verbonden om het te laten werken. Zoals in een laptop of telefoon. Daarom is moreel leiderschap wél moeilijk en niet ingewikkeld. Lees verder voor tips en antwoord op de vraag: hoe kan ik moreel leiderschap ontwikkelen? In dit artikel komen de stappen voor bij om je ‘morele conditie’ te verbeteren.

Voordelen van moreel leiderschap ontwikkelen

Een betere ‘morele conditie’ voorkomt (denk)fouten. Zeker bij beslissingen onder druk van tijd of grote belangen liggen ‘ongelukken’ op de loer. Een goede moreel leider is daarom scherp op het herkennen van denkfouten, onvoorziene gevolgen, niet gehoorde meningen of besluiten die ingaan tegen waarden van betrokkenen. Moreel leiderschap leidt daardoor tot integere besluitvorming. Juist wanneer de druk en belangen groot zijn, wordt zorgvuldig gehandeld. De gevolgen zijn concreet meetbaar:

• hogere merkwaarde
• groter (gratis) bereik van je boodschap
• anderen zijn bereid je ideeën te volgen

Echte verandering komt van binnenuit. Authentiek communiceren. Een sterk merk heeft een breed gedragen moraal en handelt ernaar. Je kunt bijvoorbeeld niet kritisch zijn op algoritmes en er tegelijk gebruik van maken om je advertenties te personaliseren. 

Juliette Schrauwers

Wat is moreel leiderschap?

Op de pagina over moreel leiderschap wordt het als volgt omschreven: ‘op basis van wijsheid, rechtvaardigheid, moed en matigheid bijdragen aan wat jij goed vindt voor de samenleving’. Dit is bewust geen strak afgebakende definitie. Moreel leiderschap is namelijk niet te vangen in een ‘model’ of ‘afvinklijst’. Het is zoals gezegd ‘iets waarvoor je je moet inspannen, wat moeite kost’ (definitie van ‘moeilijk’ volgens Encyclo). Dat maakt het niet ingewikkeld maar wel moeilijk om te ontwikkelen

Juist wanneer de druk en de belangen groot zijn, neemt een moreel leider rust en ruimte om tot een doordacht en gedragen besluit te komen. Daarom is moreel leiderschap wel moeilijk, maar niet ingewikkeld. Een moreel leider bewaakt de balans tussen macht en tegenmacht. Zeg maar een ‘morele constante’ om te voorkomen dat bepaalde meningen de overhand krijgen en/of dat afwijkende zienswijzen onvoldoende zichtbaar worden.

De morele constante: hoe groter de druk en hoe sterker de meningen, hoe trager en gevoeliger je moet denken

Eigen citaat

Je balans verliezen doet pijn

Net als in het echt leven val je wanneer je je balans verliest. En dat kan behoorlijk pijn doen. Bij Booking.com was het evenwicht tussen de belangen van de aandeelhouders en samenleving zoek toen ze ondanks enorme winsten toch coronasteun aanvroegen. Het gevolg was een pijnlijke deuk in het merkimago. DSM verloor even haar balans bij de verhuizing van Heerlen naar Maastricht. Echter herstelde dit snel. Ook bij Facebook gaat het regelmatig mis. Onder andere bij het doorvoeren van nieuwe voorwaarden voor gebruik van Whatsapp.

Hoe kun je je als moreel leider ontwikkelen?

De uitdaging om je te ontwikkelen als moreel leider is tweeledig. Het begint met vooraf verantwoording afleggen over je intenties met een bepaalde beslissing aan jezelf. Past dit bij wat jij als goed ziet voor de samenleving? Het tweede deel van de uitdaging zit in het achteraf verantwoording afleggen aan de samenleving over de gevolgen. Bij beide onderdelen is ’traag en gevoelig’ kunnen denken noodzakelijk omdat je pas verantwoordelijkheid kunt nemen als:

1. je weet wat jij als ‘goed’ ziet voor de samenleving én dat acceptabel is voor alle betrokkenen
2. je voldoende inzicht hebt in mogelijke gevolgen. Dat vraagt om voorstellings- en inlevingsvermogen bij het onderwerp

Het is dan ook niet voor niets dat Alex Brenninkmeijer in zijn boek zegt dat Moreel leiderschap volgt uit kennis, ervaring, moed en je waarden ter discussie durven stellen. Kennis en ervaring die erg bruikbaar voor een moreel leider is onder andere:

• drogredenen herkennen
• non-verbale signalen zien
• onveilige situaties om vrijuit te spreken opmerken
• eigen tegenstand kunnen organiseren
• machtsmiddelen vermijden

Dit zijn slechts enkele voorbeelden uit de lijst met kennis en vaardigheden die horen bij moreel leiderschap ontwikkelen.

Moreel waardenkompas traint je morele conditie

Het moreel waardenkompas biedt handvatten om ’traag en gevoelig’ te blijven denken. Het dwingt je stil te staan bij de aspecten die de basis vormen van moreel leiderschap. Je kunt het kompas gebruiken als een ‘vragenlijst’ om je denken over een bepaalde onderwerp aan te scherpen. Of als meetinstrument om te kijken hoe ver je ‘op koers’ het ontwikkelen van moreel leiderschap. Het moreel kompas meet daarom drie onderdelen die van belang zijn bij het nemen van verantwoordelijkheid:

1. huidige waarden
2. openheid voor invloeden
3. impact op omgeving

Kijk op de pagina over het moreel waardenkompas voor verdere toelichting op onderdelen.

---

Nick Nijhuis maakt organisaties digitaal volwassen, is docent in business innovation, trainer in moreel leiderschap en NIMA-examinator.